Strona główna

Polska i ukraińska proza kobieca okresu międzywojennego – perspektywa modernizmu (środkowo)europejskiego

Celem projektu była analiza porównawcza wybranych utworów prozatorskich wybitnych pisarek polskich i ukraińskich – m.in. Zofii Nałkowskiej, Marii Komornickiej, Marii Dąbrowskiej, Marii Kuncewiczowej, Poli Gojawiczyńskiej, Ireny Krzywickiej, Herminii Naglerowej, Marii Jehanne-Wielopolskiej, Stefanii Zahorskiej, Heleny Boguszewskiej, Wandy Melcer, Anieli Gruszeckiej, Kazimiery Iłłakowiczówny, Zofii Kossak -Szczuckiej oraz Darii Wikońskiej, Iryny Wilde, Nataleny Korolewy, Katrii Hrynewyczewej, Sofii Jabłońskiej i innych. Projekt odwoływał się także do twórczości wcześniejszego pokolenia lub pokoleń pisarek („matek” i „babek”) - Marii Wirtemberskiej, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej, Gabrieli Zapolskiej oraz Natalii Kobryńskiej, Olhy Kobylańskiej, Łesi Ukrainki, Marka Wowczoka (właściwie Maria Wilińska), Ołeny Pcziłki.

W ogólnej perspektywie projekt dotyczył opisu i interpretacji aktualnych we współczesnym dyskursie humanistycznym problemów tożsamości, pograniczy oraz (utekstowionej) kobiecości; każda z tych kwestii rozpatrywana była w szerokim kontekście kulturowym (historycznym) i literaturoznawczym; dodatkowy aspekt dokonywanych rozpoznań wiązał się z narzędziami szeroko rozumianej komparatystyki, które pozwoliły na szukanie nie tylko „materialnych” śladów recepcji (tłumaczenia, artykuły prasowe, polemiki, recenzje), ale także często nieświadomych swego istnienia znamion wspólnoty, które manifestują się odwołaniami do tego samego lub podobnego zestawu kręgów tematycznych, argumentów retorycznych, tropów, metafor. Wspólnota ta – zderzona z pobieżną choćby wiedzą na temat statusu prozy kobiecej w innych kulturach europejskich – pozwoliła na sformułowanie wniosków wykraczających poza kontekst polsko-ukraiński i tezy o relatywnej odrębności (sytuacji społecznej i samej twórczości) pisarek modernistycznych tworzących po I wojnie w przebudowującej się Europie Środkowej.

Hipotezą badawczą projektu było (umotywowane wstępnymi kwerendami i rozpoznaniami) założenie wielorakich, niezbadanych dotąd związków między literaturą tworzoną po I wojnie światowej przez pisarki polskie i ukraińskie. Zasadność i sensowność tego porównania wynikała z bliskości językowej, historycznej i kulturowej (od Jagiellonów do II wojny światowej Polacy i Ukraińcy tworzą jedno państwo, doświadczając na różne sposoby niesuwerenności), ale przede wszystkim z porównywalnego (choć nieidentycznego) statusu pisarskiej działalności kobiet, pracujących w warunkach świeżej („młodej”), zagrożonej lub ograniczonej demokracji/wolności.

Badania objęte projektem prowadzone były metodą studiów porównawczych z szerokim uwzględnieniem różnych szkół związanych z krytyką feministyczną i gender studies. Wykorzystaliśmy też narzędzia zaczerpnięte z innych dziedzin i dyscyplin – krytykę źródeł zapożyczyliśmy od historyków, zasady opracowania kwerend i danych statystycznych– od historyków prasy i socjologów, narracje folklorystyczne konfrontowaliśmy z wiedzą antropologiczną, a rozważania nad tożsamością – z ustaleniami narratologów, filozofów, socjologów.

Projekt ma istotne znaczenie dla obu kultur – polskiej i ukraińskiej - choć w każdej z nich pełni inną rolę. Różny jest stan badań nad międzywojenną literaturą kobiecą i w ogóle nad literaturą kobiecą w Polsce i w Ukrainie. Biorąc pod uwagę to, że międzywojenna kobieca literatura ukraińska jest stosunkowo słabo zbadana, a „małe prozy” Nałkowskiej, Dąbrowskiej, Kuncewiczowej i innych pisarek wymagają kilku zasadniczych dopowiedzeń (zajmowano się przede wszystkim wielkimi powieściami i prozą dziennikową) i że brakuje generalnie ujęć komparatystycznych oraz genderowych, krzyżujących kategorie wzięte z różnych (lecz współwystępujących) porządków (płeć/naród, prywatne/publiczne), stwierdzamy, iż proponowane badania zapełniają istotną lukę zarówno w literaturoznawstwie polskim, jak i ukraińskim.

Znaczenie projektu wykracza jednak poza wymiar czysto naukowy: służy dialogowi polsko-ukraińskiemu i upowszechnieniu wiedzy na rzecz równości płci.